استفاده از فناوری در نگارش باعث افزایش کتاب‌های تکراری می‌شود


خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: صنعت نشر کتاب یکی از قدیمی‌ترین صنایع فرهنگی و هنری است که در طول تاریخ تحولات متعددی را تجربه کرده است. ظهور هوش مصنوعی و فناوری‌های مرتبط با آن یکی از تأثیرگذارترین تغییراتی است که می‌تواند ماهیت این صنعت را تغییر دهد.

اگر این فناوری در چارچوب اخلاق، قانون و فرهنگ به‌کار گرفته شود، می‌تواند آرمان‌شهری برای افراد بشر بسازد. در مقابل، سوءاستفاده از هوش‌مصنوعی و نبود نظارت کافی ممکن است آن را به ویرانه تبدیل کند.

وضع قوانین سخت‌گیرانه جهت حفاظت از حریم خصوصی و حقوق افراد؛ ترویج سواد دیجیتال، افراد بشر باید با مزایا و مخاطرات هوش مصنوعی آشنا شوند؛ حمایت از محتوای فرهنگی بومی؛ توسعه محتوای محلی با استفاده از فناوری هوش‌مصنوعی می‌تواند به حفظ هویت فرهنگی کمک نماید.

برای بررسی بیشتر هوش مصنوعی و استفاده از آن در صنعت نشر سراغ محمدمهدی سیدناصری مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان رفتیم و با او به گفتگو پرداختیم.

مشروح متن این گفتگو را در ادامه می‌خوانید؛

* آقای ناصری آیا استفاده از هوش مصنوعی در صنعت نشر کتاب آسیب‌زننده است؟ چرا؟

هوش مصنوعی در نشر کتاب ابزاری چندوجهی است که می‌تواند هم سودمند باشد و هم پیامدهای نامطلوبی داشته باشد. این تأثیرات به نحوه و میزان استفاده از آن بستگی دارد.

کاهش عمق خلاقیت و کیفیت آثار یکی از چالش‌های استفاده از این ابزار است چراکه الگوریتم‌های هوش مصنوعی، همچون مدل‌های تولید متن، بر اساس داده‌های موجود در پایگاه داده خود عمل می‌کنند. در نتیجه، آن‌ها توانایی خلاقیت انسانی و تولید محتوای اصیل و عمیق را ندارند. این امر به تولید آثاری منجر می‌شود که ممکن است از نظر ادبی و فرهنگی کم‌ارزش باشند.

افزایش تولید محتوای سطحی و تکراری از دیگر چالش‌های استفاده از هوش مصنوعی در صنعت نشر است. دسترسی آسان به ابزارهای تولید محتوا ممکن است منجر به افزایش کتاب‌های تکراری یا کم‌ارزش شود که بازار را اشباع و مخاطبان را از محتوای ارزشمند دور می‌کند. همچنین این ابزار منجر به تهدید شغل‌های انسانی می‌شود؛ چراکه اتوماسیون فرآیندهای ویرایش، طراحی جلد، یا حتی نگارش می‌تواند جایگاه شغلی متخصصان این حوزه را به خطر بیندازد.

الگوریتم‌های هوش مصنوعی معمولاً از داده‌های جهانی برای آموزش استفاده می‌کنند. این امر می‌تواند آثار تولیدی را از ویژگی‌های بومی و هویت فرهنگی دور کند.

اما استفاده از هوش مصنوعی فرصت‌ها و مزایایی را هم در بردارد از جمله اینکه سرعت و کارایی بالا؛ هوش مصنوعی می‌تواند فرآیندهایی نظیر ویرایش، صفحه‌آرایی، و ترجمه را تسریع کند و هزینه‌ها را کاهش دهد. همچنین استفاده از فناوری‌های ترجمه مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند انتشار آثار به زبان‌های مختلف را آسان‌تر کند و بازارهای جدیدی را برای نویسندگان و ناشران ایجاد کند.

* استفاده از نرم افزارهای اصلاح و ویرایش متن در کتاب‌ها چه آسیب‌هایی می‌تواند داشته باشد؟

نرم‌افزارهای ویرایش متنی، از جمله ابزارهای گرامر و سبک نگارش، در بسیاری از موارد می‌توانند به نویسندگان و ویراستاران کمک کنند. اما استفاده گسترده و بی‌رویه از این ابزارها ممکن است پیامدهای منفی از جمله تاثیر بر اصالت و سبک نویسندگی؛ این نرم‌افزارها معمولاً جملات را به شکلی اصلاح می‌کنند که از نظر ساختاری و دستوری صحیح باشد، اما ممکن است سبک منحصر به فرد نویسنده را تغییر دهند یا حذف کنند.

نرم‌افزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی اغلب قادر به درک ظرایف فرهنگی و معنایی نیستند و ممکن است اصلاحاتی انجام دهند که با فضای اثر سازگار نباشد. همچنین وابستگی بیش از حد به این ابزارها می‌تواند باعث تضعیف مهارت‌های نویسندگی و ویرایشی انسان شود.

از طرفی به دلیل الگوهای استانداردی که این نرم‌افزارها استفاده می‌کنند، کتاب‌ها ممکن است شباهت‌های زیادی در نگارش پیدا کنند که این امر به کاهش تنوع سبک‌ها منجر می‌شود.

* استفاده از برخی ابزارهای هوش مصنوعی در فرایند نگارش و خلق محتوا را چطور ارزیابی می‌کنید؟

استفاده از این ابزارها و برای مثال مقوله‌ای به نام چت جی‌پی‌تی یکی از نوآوری‌های قابل توجه در زمینه مدل‌های زبانی است که می‌تواند به نویسندگان در تولید محتوا کمک کند. اما استفاده از آن در حوزه نشر کتاب مزایا و معایب خاصی دارد. برای مثال ایده‌پردازی و پیش‌نویس‌های اولیه را در پی داشته باشد؛ چت جی‌پی‌تی می‌تواند به نویسندگان در ایجاد ایده‌های جدید یا نوشتن پیش‌نویس‌های اولیه کمک کند.

این ابزار می‌توان به تحقیق و اطلاعات عمومی نیز کمک کند؛ برای مثال در جمع‌آوری سریع اطلاعات برای نگارش کتاب‌های علمی یا تحقیقاتی مفید باشد. از طرفی می‌تواند کاهش زمان تولید محتوا را در پی داشته باشد؛ چراکه تولید سریع متن‌های اولیه می‌تواند زمان نگارش را کاهش دهد و نویسندگان را برای کار بر روی جنبه‌های خلاقانه‌تر آزاد کند.

استفاده از چت جی‌پی‌تی ممکن است باعث تولید محتواهایی شود که فاقد عمق خلاقیت و اصالت انسانی هستند. همچنین ممکن است وابستگی نویسندگان را در پی داشته باشد؛ نویسندگان ممکن است به جای تلاش برای تقویت توانایی‌های خود، به این ابزار وابسته شوند.

همچنین مشکلات اخلاقی را در پی داشته باشد؛ چراکه استفاده بی‌رویه از چت جی‌پی‌تی ممکن است باعث ایجاد آثاری شود که نویسنده واقعی مشخصی ندارند، که این موضوع مسائل اخلاقی در زمینه مالکیت معنوی ایجاد می‌کند.

* به نظر شما هوش مصنوعی می‌تواند در پیمایش دقیق‌تر بازار نشر و یا نمایشگاه کتاب اعم از تعداد بازدید، میزان خرید و غیره کمکی داشته باشد؟

هوش مصنوعی می‌تواند ابزار قدرتمندی برای تحلیل بازار و بهینه‌سازی تجربه مخاطبان باشد. به طور مثال تحلیل داده‌های رفتاری را در پی داشته باشد؛ الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند رفتار خریداران را از طریق داده‌های فروشگاه‌های آنلاین و نمایشگاه‌ها تحلیل کرده و روندهای آینده را پیش‌بینی کنند.

شخصی‌سازی تجربه مشتریان نیز از دیگر امکاناتی است که استفاده از این ابزار در پی دارد؛ برای مثال نمایشگاه‌های کتاب می‌توانند با استفاده از هوش مصنوعی کتاب‌هایی متناسب با علایق هر بازدیدکننده را پیشنهاد دهند.

همچنین هوش مصنوعی می‌تواند تقاضا را پیش‌بینی کند به این ترتیب ناشران می‌توانند با تحلیل داده‌ها، میزان تقاضا برای ژانرهای مختلف را پیش‌بینی کرده و تولیدات خود را بهینه کنند.

بهبود خدمات آنلاین نمایشگاه‌ها از طریق پلتفرم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، تجربه بازدید آنلاین از نمایشگاه‌های کتاب را هم می‌تواند تعاملی‌تر کند.

* به نظر شما هوش مصنوعی می‌تواند الگوریتمی برای تبلیغات آنلاین کتاب‌ها و معرفی آن به خوانندگان ارائه کند و در نهایت به ایجاد بازار رقابتی در صنعت نشر کمک کند؟

هوش مصنوعی توانایی چشمگیری در بهبود تبلیغات آنلاین کتاب‌ها و ایجاد رقابت در بازار نشر دارد.

هدف‌گیری دقیق مخاطبان از طریق ارائه الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌توانند علاقه‌مندی‌های کاربران را شناسایی کرده و کتاب‌هایی متناسب با سلیقه آن‌ها را پیشنهاد دهند.

بهینه‌سازی استراتژی‌های بازاریابی نیز از دیگر امکانات است. ناشران از این طریق می‌توانند از تحلیل‌های پیشرفته برای طراحی کمپین‌های تبلیغاتی مؤثرتر استفاده کنند. همچنین این امکان می‌تواند برای ناشران کوچک با کاهش هزینه‌های تبلیغات هدفمند، فرصت ایجاد کنند. به این ترتیب ناشران کوچک می‌توانند در بازارهای رقابتی حضور پیدا کنند.

افزایش دسترسی جهانی و تبلیغات آنلاین مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند به معرفی آثار به مخاطبان جهانی کمک کند و مرزهای جغرافیایی را از بین ببرد.

هوش مصنوعی یک فناوری دوگانه است که هم فرصت‌ها و هم چالش‌هایی را برای صنعت نشر کتاب ایجاد می‌کند. استفاده هوشمندانه و متعادل از این فناوری می‌تواند موجب تسریع فرآیندها، افزایش دسترسی به منابع و بهبود تجربه مخاطبان شود. در عین حال، باید از آسیب‌هایی مانند کاهش کیفیت محتوای ادبی، وابستگی بیش از حد به فناوری و از بین رفتن هویت فرهنگی جلوگیری کرد.

اما در ایران، با توجه به ویژگی‌های خاص بازار نشر، استفاده از هوش مصنوعی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری میان متخصصان حوزه نشر، فرهنگ، و فناوری است.

خبرنگار: محمدمهدی تسویه چی



منیع: خبرگزاری مهر

تمدید مهلت ارسال اثر به چهارمین دوره جایزه شهید اندرزگو


به گزارش خبرگزاری تسنیم، دبیرخانهٔ دائمی جایزهٔ ادبی «شهید سیدعلی اندرزگو» مهلت شرکت و ارسال اثر به چهارمین دورهٔ این جایزه را تا 31 خرداد ماه سال جاری تمدید کرد.

دبیرخانۀ دائمی جایزۀ مردمی و ادبی «شهید سیدعلی اندرزگو»، برای برگزاری چهارمین دورۀ جایزه، از تمامی پدیدآورندگان و ناشران در چهار گروه داستان بلند و رمان بزرگ‌سال، داستان و رمان کودک و نوجوان، تاریخ شفاهی و روایت مستند و همچنین ادبیات نمایشی دعوت می‌کند تا آثار خود را با درون‌مایه‌های مقابله با تحریف تاریخ و تطهیر پهلوی‌ها و همچنین بیان حقایق و روشنگری درباره آن‌ دوران به دبیرخانۀ جایزۀ ادبی شهید سیدعلی اندرزگو ارسال کنند.

رویکرد جایزه ادبی شهید سیدعلی اندرزگو، بیان و روشنگری حقایق درباره دورۀ منحوس پهلوی‌هاست و اینک قرار است پس از گذشت دو دوره از این جایزه، چهارمین دورۀ آن با آرمان برجسته‌نمایی و تقدیر از کتاب‌ها و آثار تولیدی با موضوع مقابله با تحریف تاریخ و تطهیر پهلوی‌ها به همت مراکز و تشکل‌های فرهنگی و ادبی برگزار شود.

شرایط پذیرش آثار:

چاپ اول سال‌های 1402 و 1403 در موضوعات مرتبط با جایزه 

موضوع آثار :

مقابله با تحریف تاریخ و بزک رژیم پهلوی‌؛ روشنگری دربارۀ انقلاب اسلامی؛ روایت زندگی شخصیت‌های تأثیرگذار در پیروزی انقلاب اسلامی.

پدیدآورندگان می‌توانند دو نسخه از آثار خود را تا 31 خردادماه 1404 به دبیرخانۀ دائمی جایزۀ شهید سیدعلی اندرزگو به نشانی تهران، خیایان انقلاب، خیابان دوازدهم فروردین، خیابان شهدای ژاندارمری، پلاک 140، مجمع ناشران انقلاب اسلامی و کدپستی 1314673884 ارسال کنند.

همچنین علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به mananashr.ir مراجعه کرده یا با دبیرخانۀ این جایزه به شماره تماس 02166976349 (داخلی 203) – 09053597495 (پیامک) تماس بگیرند.

مراسم اختتامیۀ چهارمین دورۀ جایزه ادبی شهید سیدعلی اندرزگو درپایان تابستان 1404 برگزار خواهد شد.

انتهای پیام/



منبع: خبرگزاری تسنیم

«درخت بخشنده»‌ تبدیل به شعر شد؛ گرانی کتاب، بزرگ‌ترین مشکل شعر کودک و نوجوان


مصطفی رحماندوست شاعر کودک و نوجوان در گفتگو با خبرنگار مهر درباره وضعیت امروز شعر کودک و نوجوان گفت: شعر کودک و نوجوان امروز مسائل و مشکلات زیادی دارد. البته اولین چیزی که به نظر فعالان این حوزه می‌رسد فراوانی کتاب‌های بازاری است، ولی فکر می‌کنم مسائل مهم‌ترین در این میان وجود داشته باشد. من هم زمانی با کتاب‌های بازاری در حوزه کودک و نوجوان مخالف بودم ولی امروز می‌گویم همه مخاطبان شعر کودک و نوجوان که فرهیخته نیستند؛ خانواده‌هایی که کتاب‌های بازاری دوست دارند هم باید باشند. به همین خاطر خیلی با کتاب‌های بازاری مخالفت نمی‌کنم، اما می‌گویم باید برای بالا رفتن سطح فرهنگی خانواده‌ها و انتخاب بهتر کتاب، برنامه‌ریزی داشته باشیم.

وی، گرانی کتاب را مهم‌ترین مسأله در حوزه کتاب کودک و نوجوان دانست و افزود: با این گرانی‌ها وسع خانواده‌ها به کتاب خریدن نمی‌رسد. در این اوضاع سیاسی اجتماعی هم نمی‌شود بگوییم به کتاب یارانه بدهید. تازه این کار هم یک زمانی انجام شده و به نتیجه نرسیده است.

بهترین راه برای ترویج کتاب، گسترش کتابخانه‌ها است

این شاعر کودک و نوجوان در ادامه گفت: بهترین راه برای ترویج کتاب شعر کودک و نوجوان، گسترش کتابخانه‌ها است. کتابخانه‌ها یک مقدارش دولتی است که هستند و کارشان را می‌کنند. ما باید کارهای دیگری بکنیم. مثلاً لازم نیست حتماً یک کتابخانه خیلی مفصلی افتتاح کنیم. در یک آپارتمانی که چهارده پانزده واحد هم هستند، می‌توانیم یک میز کتاب کودک بگذاریم. مردم کتاب را بردارند، بخوانند و بیاورند. اگر بردند هم بردند؛ ده تا کتاب دیگر جای آن می‌گذاریم. من در دنیا دیده‌ام کتابخانه‌هایی را که اصلاً کتاب‌دار ندارند. از آنها پرسیدم کتاب‌ها را نمی‌برند؟ گفتند چرا، زمانی کتاب را می‌بردند و برنمی گرداندند، ولی حالا برمی‌گردانند. به نظر من هم شعر و هم قصه، خوب و بدش، اگر خوانده شود مهم است؛ اگر کتاب منتشر شود ولی کسی نخواند به چه دردی می‌خورد؟ مشکل ما علاقه‌مند نبودن به مطالعه است. اگر می‌خواهیم بچه‌ها و خانواده‌ها به کتاب علاقه‌مند شوند، بهترین کار این است که کتاب را در دسترس آنها قرار بدهیم. چون کتاب خیلی گران است و با این وضعیت کسی سمت کتاب نمی‌رود.

نقش خانواده‌ها در ترویج کتاب شعر کودک و نوجوان

رحماندوست با اشاره به گرانی کتاب، اوضاع زندگی نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان را نامناسب توصیف کرد و گفت: یک زمانی تیراژ کتاب‌های من در چاپ اول ۵۰ هزار و ۶۰ هزار نسخه بود، اما امروز این تیراژ سقوط کرده است. زمانی که جمعیت کشور ما ۳۰ میلیون نفر بود، کتاب من چند میلیون تیراژ داشت. امروز چنین چاپ‌هایی برای شعر کودک و نوجوان، رویا است. اگر می‌خواهیم شعر کودک و نوجوان خوانده شود، باید برایش فکر کنیم. چون با این وضعیت برای شاعران و نویسندگان کودک و نوجوان هم زندگی و کار سخت است. امروز نویسنده و شاعر کودک و نوجوان امکان زندگی کردن بر مبنای تألیف را ندارند. مشکل کتاب شعر این است که باید در دسترس بچه‌ها باشد. مدرسه‌ها آنقدر برنامه‌های درسی و غیردرسی و… دارند که وقت نمی‌کنند به ترویج کتاب‌خوانی فکر کنند؛ پس خانواده‌ها خودشان باید این خلأ را پر کنند. وقتی دور هم جمع می‌شوند، چهار تا عمه و خاله و دایی، این وظیفه را به عهده بگیرند. مثلاً می‌توانند یک ساک کتاب داشته باشند و وقتی مهمانی می‌روند با خودشان ببرند. برای ترویج کتاب کودک و نوجوان باید چنین فکرهایی بشود.

وی درباره آخرین کتابش در حوزه شعر کودک و نوجوان گفت: من به تازگی روی کتاب «درخت بخشنده» شل سیلورستاین کار کردم و آن را به شعر درآوردم، چون حس می‌کردم این کتاب شعر است. این کتاب یک ویرایش نهایی لازم دارد که اگر آن را انجام بدهم، برای چاپ آماده می‌شود.



منیع: خبرگزاری مهر

انتخاب هوشمندانه: راهنمای خرید کمربند چرم مردانه از جنس طبیعی

کمربند چرم یکی از آن اکسسوری‌هایی‌ست که نه‌تنها کاربردی است، بلکه استایل مردانه را کامل می‌کند. در دنیای مد امروزی، انتخاب یک کمربند مردانه چرم طبیعی می‌تواند تفاوت چشمگیری در ظاهر شما ایجاد کند. اگر به‌دنبال استحکام، دوام بالا و ظاهری شیک هستید، گزینه‌هایی مانند کمربند گاومیش انتخابی حرفه‌ای محسوب می‌شوند.

چرا کمربند چرم طبیعی بخریم؟

چرم طبیعی، برخلاف چرم مصنوعی، با گذر زمان جلوه‌ای خاص‌تر به خود می‌گیرد و ترک نمی‌خورد. کمربند مردانه چرم طبیعی نه‌تنها ظاهری اصیل دارد، بلکه در برابر کشش و استفاده طولانی مدت نیز مقاوم است. چرم‌هایی مانند چرم گاوی و چرم گاومیش از محبوب‌ترین انتخاب‌ها برای تولید کمربند هستند.

مزایای کمربند گاومیش چیست؟

چرم گاومیش ضخیم‌تر، محکم‌تر و در عین حال انعطاف‌پذیر است. اگر به‌دنبال کمربندی هستید که هم برای استفاده روزمره و هم برای مراسم رسمی مناسب باشد، کمربند گاومیش یکی از بهترین گزینه‌هاست. این نوع کمربند معمولاً با دوخت دستی و سگک‌های فلزی باکیفیت عرضه می‌شود که طول عمر آن را افزایش می‌دهد.

نکاتی برای خرید کمربند چرم مردانه

  1. جنس چرم را بررسی کنید: اطمینان حاصل کنید که با چرم طبیعی سروکار دارید، نه چرم مصنوعی.
  2. عرض کمربند را متناسب با شلوار انتخاب کنید.
  3. سگک باکیفیت می‌تواند در زیبایی و دوام کمربند تاثیر زیادی داشته باشد.
  4. دوخت تمیز و محکم نشانه‌ی کیفیت بالا است.

جمع‌بندی

اگر به دنبال یک اکسسوری کاربردی و شیک هستید، کمربند چرم مردانه انتخابی هوشمندانه و ماندگار است. چه برای استفاده روزمره و چه برای جلسات رسمی، انتخاب یک کمربند مردانه چرم طبیعی از جنس گاومیش یا گاوی، می‌تواند ظاهری حرفه‌ای و خوش‌استایل برای شما رقم بزند.

دهخدا باید بیشتر شناخته شود؛ محاسن و انتقادات به لغت‌نامه دَخو


به گزارش خبرنگار مهر، آئین رونمایی از کتاب «دهخدا و لغت نامه» امروز پنجشنبه ۲۷ دی در سالن محمود افشار این مؤسسه برگزار شد.

در این مراسم که اجرای آن به عهده بهرام پروین گنابادی گذاشته شده بود، اساتیدی چون حسن انوری، محمدرضا شفیعی کدکنی، ژاله آموزگار، علی رواقی، توفیق سبحانی، محمود عابدی، حسن عشایری، علی اشرف صادقی، شیوا دولت آبادی، محمود بیجن‌خان، سید علی آل داوود، سید صادق سجادی، کاوه بیات، کامیار عابدی، محمدرضا موحدی، احمد رضا قائم مقامی و… حضور داشتند.

کتاب دهخدا و لغت نامه پژوهش مریم میرشمسی، شامل شرح حال و زندگینامه علامه دهخدا و ۳۰۰ صفحه از اسناد و تصاویر است که توسط نشر قطره چاپ و عرضه شده است. این کتاب علاوه بر ارائه سرگذشت و کارنامه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی یکی از چهره‌های شاخص ایران، تصویر قابل توجهی از سیاست‌های فرهنگی ایران در دوره مورد بحث به دست می‌دهد. در کنار طیف متنوعی از داده‌ها و دانسته‌های جدید در این حوزه، لزوم توجه بیشتر به مضامین طرح‌شده و پیگیری سرنخ‌هایی که آشکار شده‌اند، از جمله بخش‌های مهم این کتاب است.

مراسم با پخش آیات قرآن و کلیپی از مؤسسه آغاز شد. سپس بهرام پروین گنابادی پشت تریبون قرار گرفت و گفت: امروز در این سالن، عصاره فرهنگی این مملکت را می‌بینم که برای رونمایی از کتابی گرد هم آمده‌اند. این کتاب، سرگذشت یکی از شخصیت‌های نادر روزگار ماست؛ شخصیتی که اگر در فرهنگ ایرانی رشد کرده باشید، می‌دانید معرفی او به یک فرد خارجی کار دشواری است. برای معرفی او، باید با چند شخصیت جهانی مقایسه‌اش کنید.

دهخدا باید بیشتر شناخته شود؛ محاسن و انتقادات به لغت‌نامه دَخو

دهخدا، یک بنیاد و یک مکتب

وی افزود: آقای دکتر میلانی در کتاب «ایرانیان نامدار» هنگام معرفی دهخدا به انگلیسی‌زبانان می‌گوید: دهخدا در پژوهش، بن‌جانسن ایران بود. در طنزنویسی به جاناتان سویفت می‌ماند. روزنامه‌نگاری و پایبندی‌اش به حاکمیت قانون، عظمت بن فرانکلین را به یاد می‌آورد و ظرافت و تیزبینی نوشته‌ها و داستان‌های کوتاهش، رنگی از آثار چخوف دارد. برای ما بسیار مایه افتخار است که هنگام معرفی یکی از شخصیت‌های برجسته‌مان به جهانیان، بتوانیم او را با چهار شخصیت بزرگ جهانی مقایسه کنیم. این موضوع علاوه بر بخت و اقبال، نیازمند آن است که فرد در جایگاه درست تاریخ ایستاده باشد و ویژگی‌های خاصی در وجودش نهفته باشد. دهخدا در فرهنگ معاصر ما از حد یک فرد فراتر رفته و به یک بنیاد، یک مکتب تبدیل شده است. لغت‌نامه او واقعاً یک مکتب است که از آن، فرهنگ‌نویسی، ترجمه و دستور زبان فارسی قوت بیشتری گرفته است.

حسن انوری، همراه مؤسسه از ۱۳۴۱

حسن انوری به عنوان اولین سخنران برنامه روی صحنه رفت و سخنانش را با بیان سابقه همکاری با مؤسسه از سال ۱۳۴۱ تا امروز آغاز کرد و گفت: بیشتر آنچه می‌خواهم بگویم درباره دهخدا است. دهخدا انسان بسیار بزرگی بود و باید از جهات مختلف بیشتر شناخته شود. نام او در تاریخ ۱۰۰ سال اخیر ایران بارها مطرح شده است. او در مبارزات سیاسی، یکی از مبارزان برجسته جنبش مشروطه بود تا جایی که محمدعلی شاه قاجار را به سوئیس تبعید کرد. در آنجا نیز بیکار ننشست و روزنامه «صور اسرافیل» را که پیش‌تر با همکاری رفیقش در تهران منتشر می‌کرد، در اروپا ادامه داد و چند شماره از آن را در آنجا منتشر کرد. همچنین به آسیای صغیر در حکومت عثمانی رفت و روزنامه «سروش» را منتشر کرد.

ساده سازی و احیای زبان فارسی

انوری سپس به نقش دهخدا در ساده سازی و احیای زبان فارسی اشاره کرد و گفت: او از کسانی بود که زبان فارسی را ساده کرد. نوشته‌ها و خاطراتش به زبان بسیار ساده‌ای نوشته شده‌اند. در اواخر دوره قاجار، زبان فارسی به سمت انحطاط می‌رفت و نوشته‌ها به گونه‌ای بودند که ۹۰ درصد آن‌ها عربی بود. دهخدا و برخی دیگر با این روند مبارزه کردند و زبان فارسی را ساده‌سازی نمودند. یکی از مهم‌ترین این افراد، علی‌اکبر دهخدا بود.

تسلط بر ادبیات کهن

این استاد زبان فارسی در ادامه افزود: نکته دیگری که درباره دهخدا باید گفت، احاطه بی‌نظیر او بر ادبیات فارسی و متون کهن است. او کتاب‌های خطی قدما را که برای افراد عادی قابل فهم نبود، با هوشیاری و دقت بررسی می‌کرد و حدس می‌زد که منظور از آن‌ها چیست. مثلاً در دیوان منوچهری، در نسخه‌های خطی که در دست داشت، جملاتی بود که افراد عادی نمی‌توانستند بفهمند. دهخدا حدس می‌زد که این جملات چه معنایی دارند و با جمع‌آوری این اطلاعات، توانست دیوان منوچهری را چاپ کند. نمونه‌هایی از تصحیح‌های دهخدا در مقدمه کتاب آورده شده‌اند که نشان می‌دهند او چقدر باهوش، بااطلاع و پر از دانش بود.

دهخدا باید بیشتر شناخته شود؛ محاسن و انتقادات به لغت‌نامه دَخو

یاد آر ز شمع مرده، یاد آر

انوری سپس به شاعری دهخدا اشاره کرد: دهخدا همچنین شاعر بود و در دوره مشروطه یکی از شاعران برجسته به شمار می‌رفت. شعر معروف او «یاد آر ز شمع مرده یادار» یکی از بهترین شعرهای دوره مشروطه است. این شعر را دهخدا از شعری از رجایی‌زاده اکرم، شاعر ترک آذربایجانی، اقتباس کرده است. اما نکته اینجاست که شعر دهخدا بسیار قوی‌تر و پرمعناتر از شعر رجایی‌زاده است. در برخی از ابیات رجایی‌زاده، فقط نظم وجود دارد و هیچ تصویر شعری دیده نمی‌شود. اما دهخدا توانست با استفاده از همان وزن و قافیه، شعری بسیار غنی و تأثیرگذار خلق کند.

مترجم آثار مونتسکیو

دهخدا همچنین مترجم بود و دو کتاب مهم ترجمه کرد: «روح القوانین» اثر مونتسکیو و «عظمت و انحطاط رومیان». این انتخاب‌ها نشان‌دهنده نگاه عمیق دهخدا به مسائل سیاسی و اجتماعی است. مونتسکیو نخستین کسی بود که در تاریخ اروپا نظریه تفکیک قوا را مطرح کرد و دهخدا با ترجمه آثار او، این ایده‌ها را به مشروطه‌خواهان ایران معرفی کرد. وی سپس آرزو کرد این ترجمه‌های گمشده روزی یافته شوند و به چاپ برسند.

دهخدا و درخواست مردم کرمان برای نمایندگی

بهرام پروین گنابادی سپس به بخشی از کتاب اشاره کرد و گفت: دهخدا از جهات مختلف شخصیتی تأثیرگذار در تاریخ ایران است و نامش جاودان خواهد ماند. در بخشی از کتابی که امروز رونمایی می‌شود، نامه‌ای از مردم کرمان وجود دارد که نشان‌دهنده تأثیر عمیق دهخدا بر مردم است. زمانی که دهخدا در عثمانی بود و تغییرات سیاسی در ایران رخ می‌داد، مردم کرمان بدون اینکه او را دیده باشند، او را به عنوان نماینده خود انتخاب کردند. این موضوع نشان‌دهنده تأثیر مقالات دهخدا در روزنامه «صور اسرافیل» است که توانسته بود در دل مردم نفوذ کند.

کاوه بیات، نگاه تاریخی به کتاب دهخدا و لغت نامه

در بخش بعدی برنامه، کاوه بیات با دعوت پروین گنابادی روی سن آمد و با اشاره به عشق دهخدا به کار لغتنامه گفت: این کتاب نه تنها به یکی از مهم‌ترین تلاش‌ها برای بازتعریف هویت ملی ایران از طریق زبان فارسی می‌پردازد، بلکه داستان عشق و شیدایی میرزا علی‌اکبر خان دهخدا به زبان فارسی را نیز روایت می‌کند. این داستان، سرگذشت عاشقی است که با جفا و دشواری‌های بسیاری روبرو شد، اما در نهایت، میراثی ماندگار از خود به جای گذاشت. همان‌گونه که در گفتار اول کتاب می‌خوانیم، دهخدا در خلال انقلاب مشروطه به وادی سیاست و روزنامه‌نگاری قدم نهاد. اما به تدریج، دلسردی و کناره‌گیری از این عرصه را تجربه کرد. از جمله تحولات مهم این دوره، گردن نهادن او به پاره‌ای از مسئولیت‌های اداری در وزارت معارف، از جمله ریاست مدرسه علوم سیاسی برای یک دوره، بود. در این میان، دهخدا درگیر طرح و آرزویی شد که اگرچه سال‌ها پیش در کنار دیگر کارها به آن می‌پرداخت، اما اکنون با پایان یافتن آشوب و تلاطم ناشی از انقلاب مشروطه و جنگ جهانی، این آرزو بر وجودش چیره شد.

در یکی از تعریف‌هایی که دهخدا از این مهم ارائه می‌دهد، در همین کتاب از دیدن ضعف و انکسار ملت خود سخن می‌گوید و بر لزوم مسلح شدن به سلاح زمانه، یعنی آموختن علوم روز، تأکید می‌کند. او معتقد بود که این امر تنها از طریق شناخت دقیق زبان و لغات فارسی ممکن می‌شد. از این رو، نوشتن یک لغت‌نامه جامع و کامل را در دستور کار خود قرار داد.

سرگذشت معشوق (ایران) در قرن بیستم

وی در ادامه افزود: سرگذشت دهخدا و معشوقش ایران در سال‌های نخست قرن بیستم، و چگونگی تعامل او با عاشقی سخت‌کوش و خسته‌دل، وجوه مختلفی دارد. از همان سال‌های میانی دهه ۱۳۰۰ شمسی، آگاهی نسبت به تلاش‌های دهخدا برای تدوین یک لغت‌نامه و ضرورت پشتیبانی از این امر وجود داشت. یکی از نخستین تلاش‌ها در این دوره، تلاش کمیسیون معارف در سال‌های ۱۳۰۶ و ۱۳۰۷ شمسی برای سفارش یک کتاب لغت به دهخدا بود که به کار دانش‌آموزان دوره متوسطه بیاید. اگرچه در این زمینه قراردادی نیز امضا شد، اما این کار ظاهراً به دلیل عدم آمادگی دهخدا به نتیجه نرسید.

اقدام بعدی وزارت معارف در سال‌های ۱۳۱۴ و ۱۳۱۵ برای چاپ فرهنگ دهخدا، در کنار انتشار جزوه نخست، زمینه‌ای را فراهم آورد تا جمعی از دانشمندان وقت برای همراهی با او گرد هم آیند و این مهم را به سامان برسانند. دور بعدی طرح و بحث لغت‌نامه دهخدا با یکی از مقاطع حساس تاریخ معاصر ایران، یعنی سرآغاز غائله آذربایجان در زمستان ۱۳۲۴، مقارن شد. در ۲۵ دی‌ماه همان سال، ماده‌واحده‌ای در مجلس شورای ملی به تصویب رسید که بر اساس آن، وزارت فرهنگ موظف شد تا عده‌ای از کارمندان را در اختیار علی‌اکبر دهخدا قرار دهد.

وی اضافه کرد: دکتر عبدالحمید اعظم‌زنگنه، نماینده کرمانشاه در مجلس، در توضیح علل طرح این ماده‌واحده، از اهمیت زبان فارسی در تداوم حیات ملی ایران سخن گفت و به نقش فردوسی در سرایش شاهنامه اشاره کرد. او تأکید کرد که اگر فردوسی شاهنامه را نمی‌سرود، امروز با وجود تحولات و حمله مغول و دیگر مصائب، اثری از ایران باقی نمی‌ماند. در شرایط کنونی نیز، تنها چیزی که ثابت است و ملت را حفظ می‌کند، زبان فارسی است.

دهخدا باید بیشتر شناخته شود؛ محاسن و انتقادات به لغت‌نامه دَخو

بیات سپس به تشکیل کمیسیونی به نام کمیته لغت‌نامه دهخدا، در دوره چهاردهم مجلس اشاره کرد و گفت: این اقدام در واکنش به خطر بزرگی صورت گرفت که در سال ۱۳۲۴، زبان فارسی و تمامیت ارضی ایران را تهدید می‌کرد. از این مرحله به بعد، اگرچه ادامه کار هنوز تا حدود زیادی به حال و روز دهخدا وابسته بود، اما با گرد هم آمدن جمعی برای به انجام رساندن این مهم، کار لغت‌نامه ادامه یافت. پس از درگذشت دهخدا در اسفند ۱۳۳۴، این پروژه با جابجایی مکرر محل لغت‌نامه، سرانجام در تیرماه ۱۳۵۴ به پایان رسید.

او در ادامه به برآمدن چهره‌های برجسته فرهنگی ذیل سایه لغت نامه اشاره کرد و درباره ادامه کار لغت نامه بعد از درگذشت علامه دهخدا اظهار داشت: اگر تجارب و تحولات پس از فوت دهخدا و سرگذشت لغت‌نامه را در دو دهه بعد در نظر بگیریم، بر اساس زمینه‌ای که گفتار کتاب ارائه می‌دهد، می‌توان گفت که بر اساس آن شالوده، عمارتی برپا شد و جای آن بزرگوار چندان خالی نبود. برای حمایت از کاری که دهخدا بر عهده گرفت، از همان سال‌های نخست دهه ۱۳۱۰ اقداماتی آغاز شد که در نیمه دوم دهه بعدی، در واکنش به پیشامد حوادث آذربایجان، جنبه اساسی‌تری به خود گرفت و به تأسیس سازمان لغت‌نامه دهخدا انجامید.

همکاران لغت‌نامه دهخدا

کاوه بیات سپس به نامبردن همکاران لغت نامه در کتاب اشاره کرد: در بخشی از گفتار دوم کتاب تحت عنوان «همکاران»، از نام و نشان حدود ۱۲۰ نفر از همکاران لغت‌نامه سخن به میان آمده است. بسیاری از آن‌ها از چهره‌های صاحب‌نام فرهنگ و ادب فارسی بودند و همکاری آن‌ها با لغت‌نامه، اگرچه فارغ از ضوابط اداری نبود، اما ماهیت کار هیچ‌گاه نمی‌توانست فقط در چهارچوبی اداری جریان داشته باشد. قطعاً شور و شوقی که دامنگیر دهخدا شده بود، در این توفیق بی‌تأثیر نبود.

پیام تصویری رسول شایسته: پیشنهاد تألیف کتاب از سوی شفیعی کدکنی بود  

سپس پیام تصویری دکتر رسول شایسته به نمایش در آمد که به دلیل آلودگی هوا و کسالت نتوانسته بود در مراسم شرکت کند . رسول شایسته، از مؤلفان لغت نامه دهخدا است و در ۳۰ سال اخیر یکی از ستونهای اصلی تدوین لغت نامه بوده اند. او در این پیام گفت: گفت یاد روزی افتادم که چند سال پیش در یکی از جلسات لغت نامه دهخدا، که دانشمند محترمی حضور داشتند پیشنهاد کردند که آقای دکتر شفیعی کتابی درباره دهخدا و به ویژه همکاران و یاران او بنویسد و شرح حال آنها را بیان کند .راین کار بسیار ارزنده و مهمی خواهد بود قرار شد تألیف چنین کتابی به عهده خانم میرشمسی گذاشته شود . راستش من در ابتدا دچار تردید و شک ،شدم زیرا فکر میکردم هر چه درباره دهخدا گفته شده نوشته شده به ویژه پس از درگذشت شادروان دکتر محمد معین دیگر چیز جدیدی برای گفتن وجود ندارد. اما از سوی دیگر، با توجه به سابقه شناختی که از خانم میرشمسی داشتم و تواناییهای ایشان در تصحیح متون مهم زبان فارسی امیدوار شدم که این کار به خوبی انجام خواهد شد. وقتی کتاب را به من اهدا کردند متوجه شدم که فکر اولیه من نادرست بوده است. این کتاب بسیار ارزشمند و حاوی مدارک و اسناد مهمی برای مطالعه تاریخ و فرهنگ زبان فارسی است. من هیچ تلاشی برای یافتن چنین مدارکی نکرده بودم اما ایشان با دقت و تلاش فراوان این کار را به انجام رساندند. به جرئت میتوانم بگویم که این کتاب نظیر ندارد.

بهرام پروین گنابادی پس از پخش این پیام با ذکر مثلی از عربی گفت: عربها ضرب المثلی دارند که میگویند «الاسماء تنزل من السماء» (اسماء از آسمان نازل میشوند به راستی که اسم ایشان شایسته شان است.

پدران بنیادگذار ایران نو

در ادامه برنامه کامیار عابدی پشت میکروفن قرار گرفت و به همنسلان دهخدا اشاره کرد و گفت: نسلی وجود دارد که در واقع یک نسل نیست، بلکه دو یا شاید سه نسل هستند که بین دهه ۱۲۵۰ تا ۱۲۷۰ به دنیا آمده‌اند. این نسل در یک بازه زمانی ۲۵ تا ۳۰ ساله، به دنیا آمده و به شدت به هم پیوسته است. دلیل این پیوستگی این است که این نسل از یک سو تحت تأثیر آرمان‌های دوره روشنگری اروپا قرار داشت و از سوی دیگر، علاقه‌مند به گسترش فرهنگ و زبان و ادبیات فارسی بود. پیشتر از این افراد به عنوان «پدران بنیادگذار ایران نو» نام برده‌ام. کسانی مانند محمد قزوینی، محمدعلی فروغی، علی‌اکبر دهخدا، سعید نفیسی و عباس اقبال آشتیانی، بسیار متمایز هستند.

دوره نخست زندگی دهخدا

وی افزود: این میان، علی‌اکبر دهخدا در دوره اول زندگی خود، وقتی کودک و نوجوان بود، به دانش‌اندوزی پرداخت. دانش‌اندوزی او عمدتاً معطوف به زبان عربی، ادبیات فارسی و زبان فرانسه بود. همچنین، علاقه‌مند به حوزه نویسندگی اجتماعی بود. در این دوره، دهخدا به عنوان یک نویسنده بسیار مبرز و برجسته شناخته می‌شد که آثار ماندگاری مانند «چرند و پرند» از او به یادگار مانده است. آرمان‌های سیاسی و اجتماعی او در اوج بود و تمایل محدودی نیز به شاعری داشت که تعداد کمی شعر از او به جای مانده است. اما برخی از این شعرها به عنوان نماد و گل سرسبد شعر دوره مشروطه شناخته می‌شوند.

دهخدا باید بیشتر شناخته شود؛ محاسن و انتقادات به لغت‌نامه دَخو

این پژوهشگر در ادامه گفت: از نظر سیاسی، دهخدا در دوره اول جزو دموکرات‌ها بود، اما پس از بازگشت به گروه اعتدالی‌ها پیوست. با این حال، آرمان‌های فرهنگی و ادبی خود را حفظ کرد. او در زمینه‌های مختلف سیاسی فعالیت داشت که گاهی با فراز و فرودهایی همراه بود. دهخدا به لحاظ سیاسی در یک خط مستقیم قرار نداشت و بر اساس احساسات و عقایدش در هر دوره، مسیر خود را انتخاب می‌کرد. اما همواره مصالح و منافع ایران را در نظر داشت.

دوره دوم زندگی دهخدا

عابدی گفت: دوره دوم زندگی دهخدا در دهه ۱۲۹۰، به‌ویژه با وقوع جنگ جهانی اول، آغاز شد. در این دوره، دهخدا به تدریج از آفرینش نثر و شعر دست کشید و حتی می‌توان گفت که قدرت قلم خود را نیز از دست داد. در عوض، به‌صورت گسترده‌ای به تحقیق در متون کهن پرداخت. به نظر می‌رسد که پس از جنگ جهانی اول، دهخدا به قدری در متون ادبی تحقیق کرد که مانند یک استاد درجه یک بر آن‌ها مسلط شد. هرچند او هیچ‌گاه در دانشکده‌های ادبیات تدریس نکرد، اما تحقیقاتش در زمینه متون ادبی بسیار عمیق بود.

وی افزود: تحقیقات دهخدا در دو دوره انجام شد. در دوره اول، او تحت تأثیر فضای آفرینش ادبی بود و به جستجوی فرهنگ عامه، ضرب‌المثل‌ها و امثال‌الحکمه پرداخت. اما در دوره دوم، به تحقیق در لغت، واژه‌ها، ترکیب‌ها و عبارت‌های زبان فارسی، فارغ از فرهنگ عامه، روی آورد. دلیل این تغییر این بود که در مرحله اول، فرهنگ عامه موجود در متون ادبی برای دهخدای نویسنده مهم‌تر بود، اما در مرحله بعد، او به تحقیق در زبان فارسی پرداخت. دهخدا با جسارت و بلندپروازی، به کاری بسیار دشوار روی آورد و آن تألیف فرهنگی بود که در عین حال، دایره‌المعارفی نیز به شمار می‌آمد.

اهمیت نهادسازی در کار دهخدا

عابدی در ادامه سخنانش به نهاد سازی دهخدا اشاره کرد و گفت: لغت‌نامه دهخدا نه تنها شامل همه آثار قبلی است، بلکه فراتر از آن می‌رود. البته عمر دهخدا کفاف این کار بزرگ را نمی‌داد. نکته مهم اینجاست که دهخدا، خواه ناخواه، به دلیل تفکر خود و اطرافیانش، به تشکیل یک نهاد کشیده شد. تشکیل نهاد در این زمینه بسیار حائز اهمیت است، زیرا تا آن زمان سابقه نداشت که برای یک امر پژوهشی، نهادی خاص تأسیس شود. بنابراین، دهخدا از این جهت بسیار مهم است؛ او فرهنگ‌نویسی را به یک نهاد تبدیل کرد. نهادی که در ابتدا جنبه شخصی داشت، اما از حد یک شخص فراتر رفت و نیازمند نظارت و بودجه دولتی شد. این نهاد با حداقل امکانات به کار خود ادامه داد و حتی امروز، با وجود دسترسی سریع و آسان به اسناد و مدارک در جهان دیجیتال، تألیف کتابی با عظمت لغت‌نامه دهخدا در دهه‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۵۸ حالتی افسانه‌آمیز و اسطوره‌ای دارد.

اسناد زندگی دهخدا و آثار او

وی سپس به اهمیت کتاب و ارزشمندی پژوهش مریم میرشمسی در بررسی اسناد و دوران حضور دهخدا در میان بختیاری‌ها و یا زمانی که به اراک و اصفهان رفته بود پرداخت و گفت: دوره بعد از بازگشت دهخدا و بخش‌هایی که پژوهشگران قبلی به دلیل عدم دسترسی به اسناد، از آن بی‌اطلاع بودند، به خوبی در این کتاب بررسی شده‌اند.

مکملی برای جلد اول لغتنامه دهخدا

عابدی گفت: این کتاب را می‌توان به عنوان مکملی بسیار ضروری برای جلد اول لغت‌نامه (جلد مقدمه) در نظر گرفت. در بخش‌های چهارم و پنجم جلد مقدمه، مطالبی از دکتر معین، دکتر دبیرسیاقی و دیگر استادان درباره دهخدا و لغت‌نامه آمده است. ویژگی‌های ارزشمند این کتاب عبارتند از: کاوش گسترده در آثار چاپ‌شده و اسناد چاپ‌نشده، امانت‌داری در ذکر منابع، و کشف چند قطعه شعر جدید از دهخدا. این کتاب نه تنها بسیار خواندنی است، بلکه منبعی تحقیقاتی برای آینده نیز محسوب می‌شود.

همکاران لغت‌نامه دهخدا

عابدی با بررسی ساختار کتاب و بخشهای مختلف آن افزود: این کتاب در قطع رحلی عرضه شده و شامل بخش‌های مختلفی است: حدود ۱۰۰ صفحه درباره زندگی دهخدا، ۱۰۰ صفحه درباره آثار دهخدا (غیر از لغت‌نامه)، ۶۰ صفحه درباره شکل‌گیری و استمرار لغت‌نامه، و ۱۰۰ صفحه درباره همکاران دهخدا. بخش مربوط به همکاران دهخدا بسیار کم‌نظیر است، زیرا اطلاعات زیادی درباره برخی از این افراد وجود نداشت و خانم میرشمسی با تلاش فراوان، اطلاعات ارزشمندی درباره این افراد جمع‌آوری کرده‌اند. حدود ۳۰۰ صفحه از کتاب نیز به اسناد اختصاص دارد که می‌تواند منبعی برای تحقیقات آینده باشد.

این پژوهشگر در ادامه گفت: در مورد همکارانی که در طول پنج تا شش دهه با لغت‌نامه دهخدا همکاری کرده‌اند، چند نکته قابل ذکر است: اولاً، برخی از این افراد تحصیل‌کرده رشته ادبیات فارسی بودند، اما برخی دیگر از رشته‌های مختلف مانند حقوق، ادبیات عرب، فلسفه، الهیات و تاریخ به این کار پیوستند. این نکته بسیار مهم است که افراد با زمینه‌های مختلف، علاقه‌مند به مشارکت در این امر ملی بودند. ثانیاً، این همکاران از بیش از بیست استان ایران بودند که نشان‌دهنده گستردگی مشارکت در این پروژه ملی است.

حضور بانوان در لغت‌نامه

عابدی در ادامه سخنانش به نقش بانوان در فعالیت مؤسسه دهخدا اشاره کرد و گفت: در دهه‌های اخیر، با حضور بانوان در میراث جدید لغت‌نامه، نقش آن‌ها در این حوزه ملموس‌تر شده است. بانوانی مانند خانم دکتر شکوفه شهیدی، خانم اکرم سلطانی و خانم میرشمسی، نشان‌دهنده این حضور فعال هستند. این کتاب نیز گواهی قاطع بر این مشارکت است. به سرکار خانم میرشمسی و نشر قطره که با وجود دشواری‌های مالی، این کتاب ارزشمند را منتشر کرده‌اند، صمیمانه تبریک می‌گویم.

اهمیت زبان فارسی و نقش دهخدا

سید احمدرضا قائم‌مقامی، متخصص زبان‌های باستانی و زبان‌شناسی، سخنران بعدی بود. او که سخنش را با بیان اهمیت زبان فارسی و نقش دهخدا آغاز کرد گفت: معارف این قوم به زبان فارسی نوشته شده است و نه به هیچ زبان دیگری. در طول تاریخ، هیچ یک از زبان‌های ایرانی که در این مملکت به وجود آمده‌اند، قابل مقایسه با زبان فارسی نبوده‌اند. از زمانی که زبان اوستایی وجود داشته تا به امروز، هیچ زبانی به اندازه فارسی اهمیت نداشته است. به نظر می‌رسد که وقتی این زبان، که معرف مملکت است، دچار زوال شود، معارفی که باید به این زبان نوشته می‌شد، کمتر نوشته شده‌اند. برای تقویت این زبان، یکی از کارهای ضروری، نوشتن فرهنگ لغت است و دهخدا این کار را به انجام رساند و برخی از هم‌عصران او نیز از جهات دیگر به این امر پرداختند. افرادی مانند پیرنیا، بهمن یار، همایی، علامه قزوینی و سید حسن تقی‌زاده، هر یک به شیوه خود در این زمینه تلاش کردند. کار دهخدا در این زمینه بزرگ‌تر از دیگران بود و باید بررسی شود که این کار چه معنایی دارد و نسبت آن با کارهای دیگران چگونه است. این موضوع ممکن است در کتاب حاضر تا حدی بررسی شده باشد، اما نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

انتقادات به لغت‌نامه دهخدا

او در ادامه به برخی انتقادات به لغت‌نامه دهخدا اشاره کرد که در زمان حیات مرحوم دهخدا هم مطرح شده بود؛ وی گفت: اسنادی که خانم میرشمسی آورده‌اند، نشان می‌دهد که خود دهخدا نسبت به این انتقادات آگاه بود و پس از او نیز افرادی که مسئولیت لغت‌نامه را بر عهده داشتند، متوجه برخی عیوب آن بودند، اما به دلایلی کمتر به رفع آن‌ها پرداختند. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای لغت‌نامه دهخدا این است که مردم توانستند آثار قدیمی فارسی را به درستی بخوانند. بدون این لغت‌نامه، دست ما در فهم متون قدیمی بسته بود. فرهنگ‌های دیگر، چه آن‌هایی که قبل از لغت‌نامه دهخدا نوشته شده‌اند و چه فرهنگ‌های بعدی، نتوانسته‌اند به اندازه لغت‌نامه دهخدا مفید باشند. این شاید مهم‌ترین دستاورد لغت‌نامه باشد؛ پیوندی که بین ما و متون قدیمی برقرار کرد و ما را به گذشته‌مان متصل ساخت.

دهخدا باید بیشتر شناخته شود؛ محاسن و انتقادات به لغت‌نامه دَخو

شیوه فرهنگ‌نویسی دهخدا

وی در ادامه گفت: یکی از این انتقادات این است که دهخدا فرهنگ‌های قدیمی را پشت سر هم ردیف کرده است. این روش اگرچه در برخی موارد مفید است و می‌تواند به محققان کمک کند، اما به معنای واقعی فرهنگ‌نویسی نیست. ردیف کردن مترادفات نیز روش مناسبی برای فرهنگ‌نویسی محسوب نمی‌شود. با این حال، این روش در بسیاری از موارد به محققان کمک می‌کند تا معانی لغات را به دست آورند.

عیب بزرگ یا حسن بزرگ؟

وی افزود: یکی دیگر از انتقادات این است که دهخدا گنجینه‌ای بزرگ از اشعار قدیمی را در لغت‌نامه خود گنجانده است. این کار اگرچه از نظر برخی عیب محسوب می‌شود، اما از نظر مرحوم قزوینی، این یک حسن بزرگ است. وقتی خواننده به لغت‌نامه مراجعه می‌کند، می‌تواند به راحتی معانی لغات را در متون قدیمی پیدا کند. البته این روش همیشه به درستی رعایت نشده است و در برخی موارد، لغاتی که در متون نثر وجود دارند، در لغت‌نامه نیامده‌اند.

دایره‌المعارف بودن لغت‌نامه

قائم مقامی ادامه داد: دهخدا در واقع یک دایره‌المعارف ایجاد کرده است. اگرچه او خود از این عنوان پرهیز داشت، اما اسناد نشان می‌دهد که او از ابتدا به دنبال چنین عنوانی بوده است. نام «لغت‌نامه» ظاهراً توسط مرحوم دکتر صدیقی پیشنهاد شد. این دایره‌المعارف در برخی موارد عجیب به نظر می‌رسد، مثلاً در ذیل برخی مدخل‌ها، اطلاعاتی اضافه شده که ممکن است امروز خنده‌دار تلقی شود، اما در کل، این دایره‌المعارف بسیار مفید است. حسن بزرگ لغت‌نامه دهخدا این است که به محققان کمک می‌کند تا متون قدیمی را به درستی بخوانند و با گذشته خود ارتباط برقرار کنند. با این حال، برخی عیوب نیز در آن وجود دارد، مانند ردیف کردن فرهنگ‌های قدیمی و گنجاندن لغاتی که در فرهنگ فارسی جایی ندارند. این کار ممکن است به هدف اصلی دهخدا آسیب بزند. به هر حال، لغت‌نامه دهخدا با تمام حسنات و عیوبش، هنوز هم یکی از مهم‌ترین منابع برای محققان است.

در ادامه کلیپی به یادبود سیدجعفر شهیدی پخش شد و بخشهایی از سخنان او در زمان تصدی امور مؤسسه دهخدا برای حضار به نمایش درآمد.

دهخدا باید بیشتر شناخته شود؛ محاسن و انتقادات به لغت‌نامه دَخو

در ادامه این مراسم، مریم میرشمسی نویسنده و پژوهشگر روی سن آمد و ضمن خوشامدگویی و تشکر از اساتید گفت: روز شنبه، شانزدهم تیرماه ۱۳۹۷، در یکی از جلسات تألیف لغت‌نامه بزرگ فارسی، استاد دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی در جمع مؤلفان مؤسسه لغت‌نامه دهخدا حضور یافتند. در میانه گفتگوها، دکتر شفیعی بر لزوم معرفی و شناساندن مؤلفان و همکاران لغت‌نامه دهخدا تأکید کردند. من نیز یکی از شنوندگان سخنان استاد بودم که ناگهان مخاطب ایشان قرار گرفتم و تا به خود آمدم، دیدم انجام این طرح بر عهده من گذاشته شد. استاد با اصرار گفتند: «این کار فقط از عهده فلانی برمی‌آید.» من، شرمنده از لطف و عنایت استاد و ناآگاه از گستره کار، تکلیف ایشان را پذیرفتم و این‌گونه بنیاد این کتاب گذاشته شد.

وی سپس به پیشینه پژوهش و منابع آن اشاره کرد و افزود: زنده‌یاد دکتر محمد معین در مقدمه لغت‌نامه دهخدا، که در سال ۱۳۳۷ با عنوان جزوه ۴۰ لغت‌نامه منتشر شد، علاوه بر شرح حال و مروری بر آثار دهخدا، یادداشت‌های پراکنده مؤلفان و همکاران تألیف لغت‌نامه را در دو دسته مجموعه ۶۷ نفر در حد یکی دو سطر معرفی کرده است. شادروان دکتر سید محمد دبیرسیاقی در تکمله مقدمه، که در سال ۱۳۵۹ در قالب جزوه ۲۲۲ (آخرین جزوه لغت‌نامه) منتشر شد، سرگذشت لغت‌نامه دهخدا را به تفصیل نوشت و فهرستی با عنوان «همکاران و دستیاران دهخدا و اعضای لغت‌نامه» ارائه داد. آثار دیگر دبیرسیاقی، هر کدام منبع دست‌اول پژوهش درباره دهخدا به شمار می‌روند. همچنین، ایشان آثار پراکنده دهخدا را جمع‌آوری کرد و برخی از اسناد و نامه‌های او را منتشر کرد. پژوهش‌های زنده‌یاد ایرج افشار درباره نامه‌ها و اسناد دهخدا در شماره‌های مختلف مجله «آینده» و پس از آن در مجموعه‌ای با عنوان «نامه‌های سیاسی دهخدا»، آثار ولی‌الله درودیان، کتاب‌شناسی و مجموعه‌های مقالات منتخب، و پژوهش کامیار عابدی با عنوان «صور اسرافیل و علی‌اکبر دهخدا» در پیشینه این کار درخور ذکرند.

نبود اطلاعات و سرنخ درباره همکاران لغتنامه و یکی از مؤلفان

میرشمسی گفت: درباره روش تحقیق و دشواری‌های آن به تفصیل در مقدمه کتاب سخن گفته‌ام و در اینجا تکرار نمی‌کنم. فقط می‌گویم که درباره چند تن از همکاران و یک تن از مؤلفان، اطلاعات درخوری در کتاب نیامده است، چرا که هیچ سرنخی برای شناخت آنان، از جمله آگاهی از نام و اصلیت آن‌ها، به دست نیامد. امید دارم با نقدها و گوشزدهای صاحب‌نظران، این نقیصه و کاستی‌ها و لغزش‌های احتمالی دیگر در چاپ بعدی برطرف شود.

شروع همکاری و یادبود مؤلفان و همکاران

او در ادامه افزود: من در سال ۱۳۸۵ به جمع مؤلفان لغت‌نامه بزرگ فارسی پیوستم، که تقریباً همزمان با بیماری دکتر شهیدی و مهاجرت دکتر دبیرسیاقی به قزوین بود. پس از آن، شاهد درگذشت دکتر سید جعفر شهیدی در سال ۱۳۸۶، استاد عباس دیوشلی در سال ۱۳۸۸، دکتر حسن احمدی گیوی در سال ۱۳۹۱، دکتر جواد درهمی در سال ۱۳۹۵ و دکتر محمد دبیرسیاقی در سال ۱۳۹۷ بودم. روان همه مؤلفان و همکاران درگذشته قرین آرامش و نامشان گرامی باد. به علاوه، در این سال‌ها شاگرد و همنشین چند تن از مؤلفان لغت‌نامه بودم، دکتر حسن انوری_پیشتر در دوره تألیف فرهنگ سخن و بعد در لغت‌نامه_، استاد رسول شایسته، دکتر سعید نجفی اسداللهی که امروز متأسفانه به سبب کسالت از دیدار این هر دو عزیز محرومیم، و دکتر غلامرضا ستوده _که چندی است به سبب کهولت خانه‌نشین هستند_ و دکتر علی‌اشرف صادقی که در دو سه سال اخیر در دوره فترت مؤسسه لغت‌نامه دهخدا در فرهنگستان، افتخار شاگردی و همکاری با ایشان را داشتم. همچنین باید یاد کنم از دو تن از مؤلفان مقیم خارج از ایران، دکتر محمد استعلامی و دکتر جلیل دوستخواه. سایه همه این بزرگواران بر سر ادب و فرهنگ این آب و خاک مستدام باد. از زمان شروع تألیف کتاب تا انتشار آن، متأسفانه دو تن از مؤلفان لغت‌نامه، استاد عبدالله انوار و استاد احمد سمیعی، و دو تن از همکاران تألیف، آقای ستار آل‌بویه و دکتر محمود مدبری را از دست دادیم. یادشان گرامی و نامشان جاودان باد.

دهخدا باید بیشتر شناخته شود؛ محاسن و انتقادات به لغت‌نامه دَخو

مؤلف کتاب در پایان مراتب سپاسگزاری خود ار همکاران و سخنرانان و حاضران در مراسم را اظهار داشت و گفت: از دکتر حسن انوری، استاد کاوه بیات، استاد کامیار عابدی، دکتر احمدرضا قائم‌مقامی و استاد رسول شایسته (که با پیام تصویری شاگردنوازی کردند)، دکتر بهرام پروین گنابادی که با لطف، گرداننده جلسه امروز بودند، مهندس بهرام فیاضی (مدیر فرهیخته نشر قطره) و همکارانشان، اکرم سلطانی، مهدی تجلی، علیرضا شاه‌محمدی و مهناز بیگی که در برگزاری این برنامه صمیمانه مرا یاری دادند، و همچنین از همکاری و همراهی دکتر محمود بیجن‌خان رئیس محترم مؤسسه لغت‌نامه دهخدا سپاسگزارم.

یادبود دهخدا، که خانه اش مدرسه شد

میرشمسی در پایان سخنانش به تلاش دهخدا اشاره کرد و گفت: در این روزها بیشتر از پیش به روزهایی فکر کردم که دهخدا برای ادامه تألیف لغت‌نامه و گذران زندگی‌اش، مجبور شد در فاصله سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۴، سیزده مرتبه، گاه شش دانگ، گاه سه دانگ و حتی نیم دانگ از خانه‌اش را به صورت بیع مشروط به بانک‌ها و افراد مختلف بفروشد و در قبال آن پول بگیرد و سر موعد بپردازد. در سال ۱۳۲۴، از پرداخت ۶۷۰ هزار ریال در ازای سه دانگ خانه درماند و طلبکاران در حال حراج خانه بودند که بنا بر مصوبه مجلس، وزارت فرهنگ خانه‌اش را خرید تا بعد از مرگش بر جای آن مدرسه‌ای به نام او بسازد. مدرسه ساخته شد، ولی نام دهخدا را بر آن نگذاشتند. به فکر دوران هرمان دهخدا در سال‌های پایان عمرش افتادم، روزها و ماه‌های پس از کودتای ۲۸ مرداد و سقوط دولت دکتر مصدق. دهخدا آن‌چنان مغضوب واقع شد که بسیاری از استادان و افراد سرشناس آن روزگار، به خاطر حفظ جایگاهشان، در مراسم خاکسپاری و ختم شرکت نکردند. برخلاف نظر استاد کاوه بیات، به گمان من دهخدا قدر ندید.

دهخدا باید بیشتر شناخته شود؛ محاسن و انتقادات به لغت‌نامه دَخو

او از حاضرین خواست تا دقایقی به احترام دهخدا بایستند و او را تشویق کنند. در پایان و با حضور اساتید حاضر در سالن کتاب دهخدا و لغت نامه رونمایی شد.



منیع: خبرگزاری مهر

رکود نفس‌‌گیر در بازار کاغذ


حمید نیکدل رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوا در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم‌، از رکود شدید حاکم بر بازار کاغذ خبر داد و گفت: قیمت‌ها در بازار کاغذ چند هفته‌ای است که با کاهش مواجه شده است ولی هم‌چنان بازار کاغذ و مقوا با رکود مواجه است.

وی ادامه داد:  این رکود،‌ با پایان سال تحصیلی،‌ پایان نمایشگاه کتاب و خروج ناشران از بازار کاغذ و … توام شده است و همین فضای بازار را نفس‌گیر کرده است.

نیکدل با اشاره به قیمت‌های فعلی در بازار کاغذ و مقوا گفت:  هر بند کاغذ تحریر 70 در 100 با گرماژ 70 گرم بندی یک میلیون و 650 تا یک میلیون و 680 هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. اما خرید و فروش بسیار پایین است،‌ هم‌چنین کاغذ نیز بسته ای 198 هزار تومان است.

وی قیمت‌های فعلی در بازار کاغذ و مقوا را تاحدودی مطابق با واقعیت دانست و گفت:‌ تصور نمی‌کنم که قیمت‌ها کاهش جدی‌‌تری داشته باشد. 

نیکدل در پایان با اشاره به شرایط دشوار واردات کاغذ نیز گفت:‌ متاسفانه روند ثبت سفارش‌ها طولانی شده و تخصیص ارز به ناشران بالای 5 ماه طول می‌کشد.

انتهای پیام/



منبع: خبرگزاری تسنیم

برگزاری اولین نشست خبری وزیر ارشاد و انتصاب اعضای هیئت علمی جشنواره شعر فجر


خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: گزارش مطالعه و مرور اخبار این هفته کتاب و ادبیات دربرگیرنده ۱۱ خبر مهم است که ۲ خبر آن مربوط به انتصاب اعضای هیئت علمی جشنواره شعر فجر و معرفی نامزدهای جایزه ابوالحسن نجفی هستند.

دیگر اخبار این گزارش هم نشست خبری وزارت ارشاد دولت چهاردهم و تشریح برنامه‌ها،رونمایی سامانه فارسی‌آموز دهخدا،انتشار فراخوان جایزه Prix Voltaire، تمدید مهلت سومین دوسالانه امید، درگذشت رابرت پل وولف، انتصاب اعضای هیئت علمی جشنواره شعر فجر، معرفی نامزدهای بوکر عربی،رونمایی از پوستر جایزه ادبی ارغوان، ثبت ۹۶۵ هزار مشارکت در جشنواره کتابخوانی رضوی و بازدید سرپرست معاونت فرهنگی وزارت ارشاد از شرکت چاپ و نشر بانک ملی، هستند.

مشروح متن این گزارش را در ادامه می‌خوانیم؛

معرفی نامزدهای جایزه ابوالحسن نجفی

هیئت داوران جایزه استاد ابوالحسن نجفی متشکل از ضیا موحد، مهستی بحرینی، عبدالله کوثری، حسین معصومی‌همدانی، موسی اسوار، امید طبیب‌زاده، آبتین گلکار با دبیری علی‌اصغر محمدخانی، پس از بررسی ۸۱ اثر ارسالی به دبیرخانه، فهرست نامزدهای راه‌یافته به مرحله نهایی هشتمین دوره این جایزه را معرفی کردند.

برگزاری نشست خبری وزارت ارشاد دولت چهاردهم و تشریح برنامه‌ها

اولین نشست خبری سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با هدف بیان رویکردها و سیاست‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت چهاردهم یکشنبه ۲۳ دی با حضور اصحاب رسانه در مجتمع باغ زیبا برگزار شد.

صالحی در ابتدای این‌نشست گفت: دبیرخانه سامانه انتشار دسترسی به اطلاعات یکی از مهم‌ترین رویکردهای ما در حوزه مردمی‌سازی و عدالت فرهنگی است که باید شرایطی فراهم شود تا برخی اطلاعات غیرمحرمانه نیز پیش روی مخاطبان قرار گیرد.

وی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر درباره اینکه آیا در وزارت فرهنگ فهرست سیاه وجود دارد یا خیر گفت: بله متأسفانه هستند، البته باید به اثر توجه کرد نه موثرش؛ اما این‌گونه که تبلیغ می‌شود تعداد این افراد زیاد و قابل توجه است، نیست. تعداد بسیار کمی هستند و شاید بهتر باشد که همین تعداد هم نباشد.

رونمایی سامانه فارسی‌آموز دهخدا

سامانه فارسی آموز دهخدا در مراسمی در سالن شهید سلیمانی دانشگاه تهران رونمایی شد.

سیدحسین حسینی سرپرست دانشگاه تهران در این مراسم، ضمن اشاره به اهمیت این طرح در آموزش و گسترش زبان فارسی، راه‌اندازی این سامانه را گام مهمی در راستای تحقق اهداف علمی و آموزشی دانشگاه تهران در عرصه ملی و بین‌المللی دانست.

انتشار فراخوان جایزه Prix Voltaire

انجمن بین المللی ناشران (IPA) مستقر در ژنو به‌تازگی فراخوان خود برای نامزدی جایزه ول‌تر سال جدید میلادی ۲۰۲۵ _برای شجاعت مثال زدنی در حمایت از آزادی انتشار و توانمندسازی دیگران برای استفاده از آزادی بیان_ را منتشر کرده است.

تمدید مهلت سومین دوسالانه قصه گویی نهال امید

دبیرخانه سومین دوسالانه ملی قصه‌گویی «نهال امید» اعلام کرد این رویداد به درخواست کتابداران و علاقه‌مندان تا ۲۵ بهمن تمدید شده است. این رویداد با هدف ترویج قصه‌گویی و نقالی و شناسایی، تشویق و بهره‌مندی از توانمندی‌های کتابخانه‌های عمومی، توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار می‌شود.

درگذشت نویسنده نقد تساهل محض

پروفسور رابرت پل وولف آمریکایی که متفکر، نویسنده، معلم و مدافع زندگی فکری عمومی بود، در ۹۱ سالگی درگذشت.

این‌نویسنده سال ۱۹۳۳ در نیویورک متولد شد. سال ۱۹۵۰ در ۱۶ سالگی وارد دانشگاه هاروارد شد و در ۱۹ سالگی مدرک لیسانس خود را گرفت و وقتی ۲۳ ساله بود دوره دکتری خود را در رشته فلسفه با پایان‌نامه خود با عنوان «نظریه فعالیت ذهنی در رساله طبیعت انسان و نقد عقل محض» به پایان برد.

انتصاب اعضای هیئت علمی جشنواره شعر فجر

سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با صدور احکامی وحید عیدگاه طرقبه‌ای، قربان ولیئی، عالیه مهرابی، زکریا اخلاقی، ابوطالب مظفری، اسماعیل امینی، میلاد عرفان‌پور، عبدالجبار کاکایی و فریبا یوسفی را به عنوان اعضای هیأت علمی نوزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر منصوب کرد.

معرفی نامزدهای بوکر عربی

جایزه بین‌المللی ادبیات داستانی عربی (IPAF) که به عنوان بوکر عربی شناخته می‌شود و معتبرترین جایزه ادبی در جهان عرب است، فهرست اولیه خود را که شامل ۱۶ رمان است، برای رقابت ۲۰۲۵ منتشر کرد.

این فهرست از میان ۱۲۴ کتاب ارسال شده برای این جایزه انتخاب شده و هیئتی متشکل از ۵ داور به ریاست مونا بیکر چهره دانشگاهی مصری با همراهی سعید بنگراد چهره دانشگاهی و منتقد مراکشی، مریم الهاشمی منتقد و استاد دانشگاه از امارات، بلال اورفالی محقق و دانشگاهی لبنانی و سامپسا پلتونن مترجم فنلاندی کار انتخاب را انجام داده است.

رونمایی از پوستر جایزه ادبی ارغوان

پوستر هفتمین دوره جایزه ادبی ارغوان با موضوع «چمدان» و طراحی مجید عباسی رونمایی شد.

ثبت ۹۶۵ هزار مشارکت در جشنواره کتابخوانی رضوی

محمدرضا اسفاری مدیرکل ترویج کتابخوانی و امور فرهنگی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، با اشاره به اتمام مهلت شرکت در سیزدهمین دوره جشنواره کتابخوانی رضوی در پایان آذرماه ۱۴۰۳ گفت: میزان مشارکت و ارسال اثر در دو بخش مکتوب و الکترونیک به دبیرخانه جشنوراه ۹۶۵ هزار و ۲۷۱ مورد است.

وی افزود: این دوره از جشنواره بعد از آسیب‌شناسی صورت گرفته و انجام اصلاحات فرایندی با تعهد به گاه‌شمار جشنواره، برابر تاریخ فراخوان به مدت ۹ ماه، به اتمام رسید.

بازدید جوادی و حیدری از شرکت چاپ و نشر بانک ملی

محسن جوادی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ابراهیم حیدری؛ مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران چهارشنبه ۲۶ دی از شرکت چاپ و نشر بانک ملی ایران بازدید و درباره همکاری‌های فرهنگی بحث و تبادل نظر کردند.



منیع: خبرگزاری مهر

شعری برای قهرمانان خرمشهر


به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، جمعی از نویسندگان و شاعران کشور همزمان با فرارسیدن سالروز فتح خرمشهر، با انتشار تازه‌ترین مطالب، یاد شهدای حماسه‌ساز را گرامی داشتند. 

 

احمد رفیعی، شاعر، نیز در تازه‌ترین شعر خود، به یکی از دیوارنوشته‌های معروف در جریان فتح خرمشهر اشاره کرده است. سروده او را می‌توانید در ادامه بخوانید: 

ما آمدیم‌.‌.. اما نبودید

پروانه بودید و پیِ پروا نبودید
عین یقین بودید در رؤیا نبودید

در هاله ابهام بود امروز ایران
دیروز اگر قربانی فردا نبودید

در سنگر عشق آفرینی لحظه لحظه
یار شما بوده خدا تنها نبودید

نام سلحشوری زمین می‌ماند اگر که
ای اهل خرمشهر در دنیا نبودید

دل را به دریای فداکاری سپردید
هرچند خودهم کمتر از دریا نبودید

یادم نرفته هرچه انشا می‌نوشتم
حتی نشد یکبار در انشا نبودید

مایی نبود امروز شاید اصلاً اینجا
دیروز اگر با جان به فکرما نبودید

جئنا لنبقی روی دیوارت نوشتند
زیرش نوشتید آمدیم اما نبودید

انتهای پیام/



منبع: خبرگزاری تسنیم

زنگ خطر برای شعر نوجوانان به صدا درآمده است؛ شعر خردسال هنوز مخاطب دارد


محمد گودرزی دهریزی شاعر کودک و نوجوان در گفتگو با خبرنگار مهر درباره آخرین کتابی که در حوزه شعر کودک و نوجوانان چاپ کرده است، گفت: آخرین کار من یک مجموعه‌شعر سپید به نام «پرنده‌ای که پر نزد» برای نوجوانان است که کانون آن را چاپ کرده است. البته این مجموعه هم‌زمان با یک کتاب دیگر بیرون آمد که نام آن «درخت‌ها عروس می‌شوند» است و نشر گویا آن را منتشر کرده است. کتاب «درخت‌ها عروس می‌شوند» برای نوجوانان ۱۴ تا ۱۶ سال است، ولی کتاب «پرنده‌ای که پر نزد» برای نوجوانان ۱۲ سال به بعد است.

وی درباره گزارش روز گذشته خبرگزاری مهر از اوضاع اقتصاد نشر در حوزه شعر کودک و نوجوان، گفت: واقعاً با آقای رحماندوست خیلی موافق هستم که شرایط اقتصادی تأثیر خیلی جدی روی مسأله اقتصاد نشر داشته است. یعنی هم اقتصاد ناشر، هم اقتصاد نویسنده و هم اقتصاد مخاطب از این وضعیت تأثیر پذیرفته‌اند و این شعر کودک و نوجوان را با چالش مواجه کرده است.

زنگ خطر برای شعر نوجوانان به صدا درآمده است؛ شعر خردسال هنوز مخاطب دارد

شعر خردسال، کودک و نوجوان آسیب دیده‌اند

این شاعر کودک و نوجوان در ادامه گفت: البته شعر خردسالان، شعر کودکان و شعر نوجوانان هر کدام به یک شکل از این وضعیت آسیب دیده‌اند. مثلاً اگر بخواهیم بر اساس گروه سنی ببینیم، وضعیت کتاب‌های شعر نوجوان در مسأله تیراژ خیلی خیلی بد است. یعنی تقریباً تیراژ کتاب‌های نوجوان دارد به کتاب‌های شعر بزرگسال می‌رسد؛ در هر چاپ سیصد یا پانصد نسخه. در صورتی که این دو تا به لحاظ تیراژ هیچوقت قابل مقایسه نبودند و کتاب‌های کودک و نوجوان چند برابر کتاب‌های بزرگسالان تیراژ می‌خورد. این یک زنگ خطر برای شعر نوجوان است که باید برای آن فکری کرد. یعنی باید بنشینیم و هم‌فکری کنیم و ببینیم که چرا شعر نوجوان در این دوره و زمانه اینقدر کم‌فروش شده است.

دهریزی با اشاره به وضعیت کتاب‌های کودک و نوجوان در سال‌های گذشته گفت: ده پانزده سال پیش کتاب‌های شعر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ۱۵ هزار نسخه تیراژ می‌خورد. نشرهای معمولی و کم‌تر شناخته‌شده هم در شعر نوجوان کمتر از ده هزار نسخه نمی‌زدند. ولی امروزه وضعیت کاملاً عوض شده است. همین الآن آخرین کتاب من که در نشر گویا چاپ شده، با ۳۰۰ نسخه منتشر شده است. تیراژ کتاب‌های کودکان از کتاب‌های نوجوانان بهتر است، تیراژ کتاب‌های خردسالان هم از هردوی آنها بهتر است. یعنی در شعر خردسالان، کتاب‌ها هنوز ۴ تا ۵ هزار تیراژ می‌خورد که برای شاعر قابل پذیرش است.

وی در پایان درباره اثری که مشغول نوشتن آن است، گفت: این روزها در حال نوشتن کتاب داستانی با موضوع جنگ هستم که نام آن «پدرها و پسرها» است. فعلاً دارم آن را می‌نویسم و ویرایش می‌کنم و زمان قطعی برای انتشار آن مشخص نشده است.



منیع: خبرگزاری مهر

گنجینه ادبیات شفاهی فرهنگ‌مان را حفظ کنیم


به گزارش خبرنگار مهر، مراسم رونمایی جلد دوم کتاب کلهرنامه، ادبیات فولکلوریک مردم کرد نوشته ناهید محمدی با حضور اصحاب فرهنگ و هنر در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد.

قطب الدین صادقی نویسنده و کارگردان تئاتر به عنوان اولین سخنران این مراسم به قرائت پیام عبدالله په شیو شاعر کرد و ساکن هلسینکی پرداخت و گفت: با آنکه سرزمین ما از دیر باز نشیب و فرازهای بیشماری را از سر گذرانده و تازشگاه اشغالگران گوناگون بوده و بیشتر ادبیات نوشتاری ما به یغما رفته، اما خوشبختانه بخش شایان توجهی از آن به صورت سینه به سینه و شفاهی همچون ادبیات شفاهی، مردمی همچنان به جا مانده است. دگرگونی‌ها و رشد زندگی مادی و معنوی، انقلاب فن آوری، موج اطلاع رسانی و شهرزدگی روستا سبب شد ادبیات شفاهی نیز از گزند و آسیب فراوان ببیند و همچنان مورد یورش و تهدید باشد. از این رو بایسته و ضروری است بی درنگ این گنجینه ارزنده گردآوری و برای واژگان گویشی آن فرهنگ کردی به کردی تدوین شود تا از میراث گویشی به میراث زبان کردی تبدیل شود که زبان معیار است.

وی افزود: گردآوری زبان و فرهنگ مردم بی گمان برای هر ملتی اهمیت دارد. اما بایستگی آن برای مردم کرد چه بسا دو برابر ده برابر و هزار برابر است، زیرا فرهنگ مردم در تمامیت و ژرفایش بازنمای زندگی مردم و کلید زبان و فرهنگ است. زبان و فرهنگ ایلام و کرماشان به طور عام و فرهنگ کلهوری آن به طور اخص گنجینه ارزنده‌ای برای زبان کردی اصیل است، زیرا پر از مواد و مصالح و نشانه‌های ارزنده برای بیان فلسفه و جهانبینی مردمان کرد است. از این نظر باید تأکید کرد ایلام و کرماشان اصلاً در حاشیه قرار ندارند بلکه در مرکز میهن هستند و خزانه میراث فرهنگی، مدنی و حکمرانی زارگرس نشینانند. پویه و زمزمه جویباری هر گویش در رسیدن و جاری شدن به دریای زبان کردی و در راستای غنی سازی زبان مردم کرد است. از نویسنده کتاب کلهرنامه ادبیات فولکوریک مردم کرد و همه کوشندگانی که این پویه را تسریع و پهنه این دریا را می‌گسترانند، سپاسگزارم.

صادقی در ادامه گفت: زبان کردی چهار لهجه عمده دارد. اولین لهجه هورامی است که به قرن دوم ادبیات اختصاص دارد. لهجه دیگر کرمانجی است که بیشتر به کردستان باکور (ترکیه و سوریه) مربوط می‌شود. این نوع لهجه به دلیل فرصت تاریخی سیاسی که پیدا کرده است در قرن‌های ١٥ و ١٦ شکوفا شد. در این مقطع شاعرانی همچون خانی، فقیه تیران فعال بودند. پس از آن در قرن‌های ١٧ و ١٨ زبان کردی هورامی یک بار دیگر به دلیل قدرت سیاسی اردلان‌ها در کردستان زبان رسمی و به دنبال آن ادبیاتش ایجاد شد.

وی ادامه داد: نویسندگانی همچون مولوی طا گوزی و مستوره اردلان از جمله نویسندگان قرن‌های ۱۷ و ۱۸ بودند که آثارشان را به زبان کردی هورامی می‌نوشتند. همچنین این نوع زبان، زبان رسمی حکومت بود که وسعت بی نظیری یافت.

این نمایشنامه نویس گفت: در قرن‌های ١٩ و ٢٠ به دلیل تقسیمات سیاسی امپراطوری عثمانی و انتخاب چهار شهر، قدری توجهات به سمت شهر سلیمانیه بود. به همین دلیل لهجه سورانی تبدیل به زبان رسمی شد و وسعت بسیاری پیدا کرد. هم اکنون این زبان یکی از زیباترین زبان هاست. زبان «کلهری» هیچ زمانی به دلایل سیاسی، منطقه‌ای و عشیره‌ای وسعت نیافت. البته شاعران و نویسندگانی بودند که به این زبان آثاری خلق کردند اما آثارشان تبدیل به جریان نشد.

صادقی گفت: ناهید محمدی یکی از نویسندگانی بود که توانست در این چند دهه با پایمردی، خلاقیت و احساس مسؤلیت زبان کلهری را زنده کند. البته نویسندگان دیگر هم بودند اما خانم محمدی در این امر بسیار پیگیر بود. کتاب‌های ناهید محمدی از چند ویژگی برخوردار است. یکی از ویژگی‌های کتاب کلهرنامه ادبیات فولکلوریک مردم کرد این بوده که سراینده‌اش یک زن است. زنی که هیچ زمانی فرصت نداشت تا خودش را نشان بدهد. مستوره اردکان، رابعه، مهستی، فروغ و پروین یک استثنا و نابغه است.

این نمایشنامه نویس گفت: مستوره نابغه است زیرا او حدود ٢٢٠ سال پیش اولین زن تاریخ نویس در فرهنگ کرد، ایران، خاورمیان و کل جهان بود. نمونه اش را نداریم. ناهید محمدی در کتاب کلهرنامه ادبیات فولکلوریک مردم کرد توانست از رازها، احساسات و اندیشه‌های خودش که برای نیمی از مردمان این سرزمین بود، صحبت کند. ناهید محمدی در این کتاب کاری کرد که همه بدانند ادبیات نباید تنها مردانه باشد.

وی افزود: دومین ویژگی کتاب کلهرنامه ادبیات فولکلوریک مردم کرد صداقت شاعرانه بود. در لایه به لایه اشعار این صداقت را شاهد هستیم. لایه اول احساسات مستقیم و بی واسطه یک زن نسبت به جامعه، کشور، فرهنگ و بیان زیبایی‌های درونی به شکل واکنش‌های احساسی است. اندیشه‌های اجتماعی ناهید محمدی از دیگر مواردی است که بسیار ارزشمند بود. در لایه به لایه اشعار این کتاب شاهد موضع گیری های اجتماعی هستیم.

صادقی گفت: در کتاب کلهرنامه ادبیات فولکلوریک مردم کرد شاهد هستیم که ناهید محمدی عشق به میهن و مردمانش دارد. او در لابه لای تمام این احساسات فردی زنانه، موضع گیری های اجتماعی اش را دارد. اشعارش سه بعدی است و ماهرانه ما را از درون تسخیر می‌کند.

وی ادامه داد: ویژگی دیگر کتاب کلهرنامه ادبیات فولکلوریک مردم کرد، اندوه شیرین است که می‌توان آن را به یک نوستالژی فلسفی آدمی تشبیه کرد. مذهبیون اروپا از آن به عنوان استتیک یا زیباشناسی (تلاش انسان روی زمین از لحظه‌ای که از بهشت رانده شده است و هرکاری می‌کند تا دوباره احیا شود) یاد می‌کنند. این زیباشناسی یک امر قرطی و سطحی نبوده بلکه یک امر روحی و معنوی است. حتی می‌توانیم آن را به عنوان یک تربیت آئینی درونی بدانیم. اندوه شیرینی تنها نوستالژی از بهشت رانده شدن نیست بلکه این نوستالژی یک آرزوی دائم برای همه شاعران جهان است. اگر مروری بر آثار حافظ، مولانا، فردوسی، نیما، شاملو، فروغ، اخوان داشته باشید متوجه می‌شوید که همه در آرزوی یک زندگی نیک، توأم با عدالت و آرامش هستند. بنابراین این نوع نوستالژی شاعرانه فلسفی در پس زمینه اشعار ناهید محمدی است.

این پژوهشگر در پایان گفت: کتاب کلهرنامه ادبیات فولکلوریک مردم کرد کتابی است که قدرت تأثیرگذاری بیشتری دارد و هنر یعنی تأثیرگذار باشد. اگر هنر تأثیر نگذارد، هیچ فایده‌ای نخواهد داشت. اشعار خانم ناهید محمدی تأثیرگذار است.



منیع: خبرگزاری مهر